Van Wormerveer naar Zaandam

Een bijzondere vaartocht over de Zaan

Door: Ad Bossers

Op dinsdag 17 augustus 2010 half 8 s'avonds komt een bevlogen Cees Kingma voorvechter van het Industriële erfgoed van de Zaanstreek langs mijn strandhuisje in Castricum aan Zee en vraagt of ik zin heb de volgende dag mee te varen op het stoomschip 'De Elfin'. In 2005 was ik meegevaren van Zaandam naar Amsterdam tijdens de Sail 2005. Een geweldige indrukwekkende ervaring! Nu 5 jaar later een nieuwe kans mee te varen, om de Elfin een dag eerder dan de openingsdag van Sail 2010 te verhalen van Wormerveer naar Zaandam. Die kans laat ik niet voorbij gaan!
De volgende dag stap ik samen met Cees om half 1 in Wormerveer aan boord van de Elfin. De planning was dat we om 1 uur zouden gaan varen.

Aan boord word ik door een aantal vrijwilligers in blauwe overalls, met een mooi embleem van de Elfin op de borst, hartelijk begroet en voel me direct welkom aan boord. Iedereen is ijverig in de weer om het stoomschip gebruiksgereed te maken. Wat heet gebruiksgereed maken! Het blijkt dat men al enkele dagen bezig is om de ketels warm te stoken om voldoende stoomdruk op te bouwen om de tocht naar Amsterdam te kunnen maken.
Wat me direct al opvalt is de gedrevenheid en het enthousiasme waarmee een ieder bezig is met een eigen taak. De kok die speciaal uit Engeland is overgekomen en zijn koksmaatje die bezig zijn met piepers jassen, de stoker en de machinist met de ketels opstoken (we missen nog 1 stoker die uit Engeland moet komen), maten die de touwen controleren, de stuurman die de tocht naar de sluis aan het inplannen is.

Het kan heel druk worden aan de sluis en we moeten voor 3 uur de sluis door zijn. Gaat het wel lukken, een zekere spanning is voelbaar. Even kijken in de machinekamer beneden. Ongelooflijk wat een sfeer aan ronkende machines, glimmende koperen stangen en drukmeters en dan de geur van olie en vet om alles soepel draaiende te houden.
De trotse machinist Frank in zijn besmeurde overall controleerde de meters, de kranen en de branders met een passie waar ik jaloers op ben! Dat in een ruimte waar geen daglicht binnenkomt en waar straks via de spreekbuis commando's van de stuurman binnen komen als we gaan varen. Blindelings op elkaar vertrouwen. Een team waarbij men elkaars kwaliteiten kent en respecteert in een sfeer die heerlijk is om te ervaren.

	Schipper Cor Blok moet al z'n tact en mensenkennis inzetten om de Elfin door de enorme drukte bij de Wilhelminasluis te leiden. Matroos (Commander...) Dennis Feary met z'n maat Jan Bosman schillen op het voordek alvast de aardappelen.

	Hoofdmachinist Frank Boom en machinist Mick Langeberg zorgen, voor de afvaart, voor een geleidelijke opwarming van de stoommachines. Communicatie met de stuurman op de brug gaat via de scheepstelegraaf en de spreekbuis.

Ik heb zelf jarenlang allerlei activiteiten ontwikkeld op gebied van teamontwikkeling op de Technische Universiteit Eindhoven en weet hoe belangrijk het is dat verschillende rollen ingevuld moeten worden om een succesvol team te zijn. En hier blijkt dat het vanzelf gaat met vrijwilligers die met veel passie hun werk doen met hetzelfde doel voor ogen namelijk om de Elfin in de vaart te houden.

Ik ga maar weer naar boven ik loop meer in de weg dan dat ik iets kan betekenen. Toch is en blijft iedereen vriendelijk naar mij terwijl ze me helemaal niet kennen. Half 2 is het nog steeds spannend of alles op tijd klaar is voor vertrek. Op het dek heeft kok Martin de lunch klaar gemaakt en ieder kan zichzelf bedienen.
Op de brug ontmoet ik Cor, de rust zelve, die de nodige ervaring heeft om dit oude stoomschip te bevaren. Hij hoopt en verwacht om 2 uur te kunnen vertrekken en is bezig met de brugwachter af te stemmen wanneer hij de Wilhelminasluis denkt binnen te kunnen varen. Ik merk dat enige tactiek vereist is om straks met de Elfin met zijn grote afmetingen en wendbaarheid, vanwege de drukte bij de sluis, de sympathie van de sluiswachter voor zich te winnen om een soort voorrangsbehandeling te krijgen. Ja dat kost me weer een fles jenever zegt Cor met een stralend gezicht omdat hij het weer voor elkaar gekregen heeft. Ons kent ons is hier zeker van toepassing.
Intussen komt de Engelse kok Dennis binnenlopen in de stuurhut en al gauw raken we aan de praat en blijken van dezelfde shantyliederen te houden. Als we 'Whisky Johnny' aanheffen worden we door de stuurman buiten gezet omdat hij anders het radioverkeer niet kan volgen.
Om 2 uur exact kunnen we vertrekken, de trossen los, iedereen op zijn post dan nog een ruk aan de oorverdovende stoomfluit. Kippenvel krijg je ervan als we los komen van de kade en op weg gaan over de prachtige Zaan met al dat indrukwekkende historisch erfgoed en de nog functionerende bedrijven. Er zijn veel boten op de Zaan mede in verband met De Sail 2010 die morgen officieel van start gaat.

	Bij de Wilhelminasluis blijkt schipper Cor Blok gelijk te krijgen: “Mensen worden hebberig bij de sluis”. Voor de schipper op de Elfin betekent het “Geen boegschroef, zelfs geen directe besturing van de hoofdmotor, maar veel tact en inzicht en voor de rest veel wrijfhout”.

Cor zelfverzekerd achter het roer, toch wel een beetje nerveus, omdat het straks bij de sluis mogelijk een hectische toestand zal zijn. Onderweg vertelt Cees wie waar woont en wat voor ontwikkelingen de verschillende bedrijven doormaken en doorgemaakt hebben. Tijden herleven hoe vroeger de schepen de zaden en specerijen op gingen halen in het Oosten en hier verwerkt werden.
Links en rechts varen boten voorbij, er wordt gezwaaid en Cor en zijn maten genieten, we varen, alles doet het en om de zoveel tijd wordt er aan de stoomfluit getrokken, zoiets van we komen eraan, en ga maar opzij!
Intussen zijn de kok en zijn maatje nog steeds piepers aan het jassen want morgen de grote tocht naar Amsterdam met vele gasten aan boord.

We naderen de sluis, wat een gekrioel aan boten en bootjes, allemaal dringen voor de sluis, aanleggen elkaar helpen. Niet iedereen is even ervaren er gaat daarom ook wel wat mis. De onderhandelingen met sluiswachter hebben baat gehad want de Elfin krijgt voorrang om de Sluis in te gaan maar dat kost dan wel een fles jenever zoals eerder aangekondigd. Cor springt nog even van boord om de sluiswachter een schouderklop te geven. Een investering ook voor de volgende keer! Als haringen in de ton liggen we tegen elkaar in de sluis. Gezellig gekeuvel van boot naar boot. Na het openen van de sluis laat Cor iedereen voor, nu heeft hij de tijd en geen haast. Vol bewondering kijk ik hoe professioneel de Elfin weer uit de sluis gemanoeuvreerd wordt.

	Bij de volgende schutting wordt de Elfin als eerste door de sluismeester opgeroepen. Op een enkeling na, houden de meeste schippers zich aan die volgorde, ze zien de dreigende 220 ton staal al langzaam richting sluis manoeuvreren. Als de Elfin eenmaal is afgemeerd komt de rest van de vloot driedubbel dik de sluisdeuren door.

	Na wat spannende momenten 'geniet' de bemanning van de Elfin op het achterdek nog even na van de 'Slag bij de Wilhelminasluis'.

We naderen de aanligplaats waar vanaf morgen de tocht begint. Daar liggen al verschillende boten en de bemanning van die boten begroeten ons enthousiast en helpen ons om de boot goed af te meren. Het is een soort verbroedering waar met veel humor men elkaar begroet en weer ervaringen en verhalen gaat delen. Een klus geklaard we hebben het verdiend! De borrel kan geschonken worden.

	Machinist Theo van Galen, van de stoomsleepboot Scheelenkuhlen zwaait enthousiast naar de bemanning van de Elfin: “Jullie hebben de slag bij de Wilhelminasluis weer overleefd” roept hij schertsend naar z'n collega's.

Wij moeten gaan, na een hartelijk afscheid. Cees en ik lopen te voet terug naar het Zuideinde in Wormerveer, want daar staat de auto nog. Onderweg, in de prachtig gerestaureerd Verkade fabriek in Zaandam, hebben we onze tocht geëvalueerd bij een paar potten bier. Het was een bijzondere enerverende tocht over de Zaan. Over 5 jaar graag weer maar wat mij betreft eerder!!